ავანგარდი ქართულ ლიტერატურაში

მარცხენა ნაბიჯები

წერილების შესავალი

„სიცოცხლე საპყრობილე“ იქნებოდა, დღეების მზგავსობა და
ერთნაირობა რომ ყოფილიყო“.
ჭაობი და ლპობა იქნებოდა ლიტერატურა, მან რომ ისეთი გარდატეხისა და განახლების ბრწყინვალე მომენტები არ იცოდეს, როგორც ჩვენ დავაყენეთ თანამედროვე ქართულ შემოქმედებაში.
უმთავრესი, რაც ფასეულია ხელოვნებაში ეს ჯერ განუცდელ შთაბეჭდილებათა და ცხოველ შეგრძნებათა მომცემი საწყისებია.
ამიტომ ფასდება მხატვრული პროდუქცია თვითმყოფადობისა და განუმეორებლობის პროპორციულათ.
ამიტომ იზომება მხატვრული ფაქტი ორიგინალობისა და თავისებურობის კრიტერიით.
სიცოცხლე და სიახლე სინონიმებია მხატვრული ფაქტისათვის.
ხელოვნება ვერ ითმენს სტატიკას.
ცვალებადობის უცვლელი კანონი აპოგეიაშია ხელოვნების მიმართ.
მაგრამ მარტო ამ ლოგიური ჭეშმარიტებით არ იწურება ჩვენი ტრანსფორმატორული მოძრაობის არგუმენტაცია.
მას ქონდა თავისი ისტორიული განპირობებაც.
საქმე ისაა, რომ ჩვენი ფრონტის ლიტერატურული აღმოცენება ქრონოლოგიურათ მოექცა იმ ეპოპეის რკალში, რომელსაც პოეტის ინტიუტურმა მიხვედრამ ადრე მისცა ახალი კაცობრიობის პირველი საუკუნის წოდება.
დეკადანსის პოეტებმა მათემატიკური სისწორით იგრძნეს მიმავალ საზოგადოებრივობის განწირვა და უფსკრულისაკენ მქროლავ მატარებლის კიბის უკანასკნელ საფეხურზე ჩამოდგენ მსოფლიო კატასტროფის შესახვედრათ.
ფუტურისტებმა სამყაროს მობრუნება გამოაცხადეს და ამაში უეჭველათ უდიდესი წინადგაგება იყო.
არც შპენგლერია ერთეული და მხოლოობა. გეორგ ზიმმელი, ტერერო, ვიპპერი და მთელი რიგი ემპირიულ მოაზრეთა ერთდაგვარი სიცხადით იძლევიან ჩვენი ეპოქის ისეთ გაგებას, როცა საკაცაბრიო კულტურის განვითარების სწორხაზობრივობა, კონცენტრიული სფეროებით შეიცვალა, როცა ნაბიჯებიდან—ნახტომებზე გადავდივართ და წყნარ ევოლიუციონურ მდინარების მაგიერ რევოლიუციებისა და კატასტროფების თანამოაზრენი გავხდით.
ეს არ არის მარტო გარეგანი პათოსი ჩვენი საუკუნის.
ასეთია მისი შინა-იმანენტური ბუნება „Esprit nouveau“ –– ფორმულა ახალი ფრანგული ხელოვნების; ახალი ადამიანის ქოლერიული ძიება ეხლანდელ გერმანეთის ხელოვნებაში; თანამედროვე ტეხნიკის საკვირველებანი; უჩვეულო რყევა ცოდნისა და შემოქმედების ყველა სფეროში.
თუ ვილაპარაკებთ რუსეთზედაც, ეს ხომ დიდი ლაბორატორიაა ახალი საზოგადოებრივობისა, სადაც აზრის ყოველი შერხევა და თითოეული ჩაქუჩის დარტყმა ერთნაირათ აღფრთოვანებულია ახალი სიცოცხლის, ახალი ყოფის ფორმაციისა და განმტკიცების იდეიით.
და ვის შეუძლია თქვას, რომ ეროვნული სირცხვილი და შეურაცყოფა არ იქნებოდა მოთმენა იმ მდგომარეობისა, რომ ასეთ ბრუდამხვევ ძიებათა და მიღწევათა ეპოქაში ქართული შემოქმედება დაჩლუნგებულ მელექსეების „დაჟანგულ ჩანგებზე“ იყინებოდა ან და ხუმარა „პლაგიატ-მოდერნისტების გართობათ იქცა“, როგორც, ოჯახური — ინტიმისა, ბოგემურ განწყობილებისა და თავდავიწყების კათეგორია.
და აქ იწყება ჩვენი რევოლიუციონური დაძვრა, რაც ქრონოლოგიურად დაემთხვა მიმდინარე სოციალური რევოლუციის პროცესს და ეს არც ფატალური და შემთხვევითი შეხვედრა იყო.
არა მარტო საბჭოთა კავშირში, დასავლეთშიაც ჩვენი
პარალერული ლიტერატურა მიდის პოლიტიკურ მემარცხენეობის გვერდით და ჩვენი შკოლის ევროპიული პოეტების ლექსები და კუბისტური რეპროდუქციებიც კი ხშირათ დევნისა და რეპრესიების ობიექტათ ხდებიან ხოლმე, როგორც რევოლიუციონური საფრთხე.
დამოკიდება ჩვენი ფრონტისა რევოლიციასთან – ეს საკითხი ღირსია დამოუკიდებელი შეხებისა, რისთვისაც ჩვენ უახლოესი მომავლისათვის საგანგებო ფელეტონის დაპირებას ვიძლევით.
აქ დავკმაყოფილებდით მხოლოდ იმ ტეზისის დაყენებით, რომ ქართული ხელოვნებისათვის უჩვეულოა ისეთი ძირეული და ორგანიული რევოლუცია, როგორიც განიცადა მან ჩვენი პირველივე გამოსვლით.
იყო უბრალო გაუგებრობა და გულუბრყვილობა, როცა ფიქრობდენ (ზოგიერთები ფიქრობენ დღესაც), რომ რევოლიუცია ხელოვნებაში იგივეა, რაც ლექსების წერა რევოლიუციაზე, გაკვირვება რევოლუციის სანახაობით, ან სოციალურ სიუჟეტებითგატაცება.
ყოველივე ეს, ვამტკიცებ მე მეათე ხარისხოვანი, შეიძლება კიდევ ნაკლები მნიშვნელობის საქმეა ხელოვნების რევოლიუციის თვალსაზრისით.
მთავარია მოახდინოთ რევოლიუცია და არა ილაპარაკოთ ან სწეროთ მასზე.
ერთად-ერთი საღი გაგება ხელოვნების რევოლუციის (როგორც ყოველგვარი რევოლიუციის) ასეთია: დაშლა გაბატოენბულ ტრადიციებისა და ახალი ქმედითი ფორმების ყალიბობა. და ვიდრე ამ მხრივ ქართულ ხელოვნებაში ჩვენი ფრინტისათვის არ სჩანს მეტოქე, მანამდე ჩვენთვის უდავოა, რომ რემოლიუციონურ ხელოვნების პრეტენზიები ჩვენ მიერ დაპყრობილია სავსებით.
ჩვენ მოვხსენით ხელოვნების გაგება, როგორც ცხოვრების გამშვენიერება და გალამაზება. ასეთი თვალთახედვა, (რომელზედაც ეხლაც არა ერთი ლიტერატორი სდგას და ხშირათ — მემარცხენეობის პრეტენდენტიც) სავსებით გამომდინარეობს ბურჟუაზიულ მიდგომიდან, რომელიც რელიეფურათ გამოიხატა შემდეგ ფორმულაში:
„Froist ist das leben
Hauer ist dasKunts”
„მოსაწყენია ცხოვრება – მაგრამ სასიხარულოა ხელოვნება“.
ჩვენთვის უცხოა მომაკვდავ საზოგადოებრივობის ეს სკეპტიტიზმი და აქედან წარმომდგარი ესტეტიური თვალსაზრისი.
ჩვენ არ ვამყარებთ ზღვარს, ცხოვრებასა და ხელოვნების გასამიჯნავათ. ჩვენ ხელოვნება გვესმის, როგორც შინაგანი, ორგანული ელემენტი იმ მთლიან პროცესისა, რასაც ცხოვრება ეწოდება. ამიტომ არ შეიძლება იგი იყოს დეკორაცია ან ლამაზი
ტანსაცმელი ცხოვრებისათვის.
ასეთივე გადაჭრილობით უარვყავით და დავარღვიეთ დიდიხნით განმტკიცებული შეხედულება, რომლითაც ხელოვნება განიმარტებოდა, როგორც აზროვნების დამხმარე იარაღი შემეცნებისა, როგორც სინამდვილის ათვისება, ასახვა,
გამოხატულება.
ამიტომ შეთხზეს მითი, ჩვენი სინამდვილიდან დაშორების, იდეალისტობის, ფანტასტიურობის.
ჩვენ მტკიცე არგუმენტაციით ვუბრუნებთ ამ მკაცრ ბრალდებას ჩვენს წინად არსებულ ლიტერატურულ სკოლებს: ნატურალისტებს, რომანტიკოსებს, სიმბოლისტებს, რეალისტებს, იმპრესიონისტებს და სხვ. და სხვა ასეთი გაგებაც აღმოცენებულია მიმავალ საზოგადოებრივობის მსოფლგაგებაზე.
აქ ხელოვნება გამოდის, როგორც მოვლენების ან ფაქტების
ფოტოგრაფია.
ასეთი ხელოვნება იძლევა არა თვით ფაქტებს, არამედ
სუროგატებს.
მარქსმა გაკვრით სთქვა, რომ ყურძნის ტევნების ნახატობა, სინამდვილის სიმბოლო კი არა – სინამდვილის ილლიუზია იქნებაო. და მართლაც მთელი მე 19 საუკუნის ხელოვნება (და ჩვენს საუკუნის დასაწყისის) რეალობის სახელით ბრუნავს რეალობის ილლიუზიაში.
ჩვენ უარვყავით სურაგატების, ილლიუზიის, ფოტოგრაფიის
ხელოვნება.
ჩვენ ფაქტების ასახვის მაგიერ, ვაშენებთ თვითმყოფად, დამოუკიდებელ, რეალ ფაქტებს. ჩვენთვის ხელოვნება არის შემოქმედება და არა ასახვა ან განმეორება. ჩვენს შემოქმედებით ეპოქაში პასსიურ მსახველობითი ხელოვნება უდრის არარაოას.
გვესმის რა სამყარო, როგორც ფაქტებისა და მოვლენების წყობა, ახალი მხატვრული ფაქტების პროდუქციით ჩვენ ვმონაწილეობთ ახალი სამყაროს შენებაში.
აქედან ჩვენი ლექსი არ არის სიმბოლო ექვივალენტი, ამიტომ მასში მოხსნილია „მნიშვნელობის“ პრიორეტეტი.
ეს არის თვითარსი ნივთი თავისი დამოუკიდებელი დანიშნულებით და უტილიტარული ფუნქციით (უნდა ერიდოთ აქ ვულგარულათ გაგებას).
ამრიგათ ხელოვნება ილლიუზიიდან ჩვენ დავიყვანეთ მატერიამდე,
ამით ჩვენ დავუბრუნეთ კულტურას ნივთობრივი ბუნება.
კაპიტალისტური საზოგადოებრივობის ტენდენცია –
კულტურის განნივთება არის მთელი ფუძე ჩვენი მოწინააღმდეგე ლიტერატურულ შკოლების.
მითია აგრეთვე, თითქოს ჩვენ მანქანების ფეტიშიზმი დაგვეყენებიოს პოეზიაში.
მანქანა, მექანიკა, კინომატოგრაფი, ჩვენთვის არის შკოლა, სადაც პოეზია სწავლობს მხატვრულ შენების ხერხებს და მეთოდიკას.
ეკონომიკა, გეგმაზომილება, მოქნილობა კონკრეტობა, მასალობრივ ერთეულის უდიდესი ექსპლოატაცია, აი რა მოვიტანეთ ჩვენ პოეზიაში მანქანათა სამყაროდან.
ამით ჩვენ ხელოვნება დავაყენეთ ინდუსტრიისა და მატერიალური მშენებლობის კანონების ქვეშ.
მაგრამ არის კიდევ ერთი დიდი მიღწევა და დამსახურება.
უცხოეთის ლიტერატურაზე ეპიგონურათ აღზრდილმა პოეტებმა დასცეს და გადააგვარეს ქართული ლექსი.
მათ მოჰკლეს ქართული სიტყვის ხმიანობა. მათ ჩანგებზე გალღვა და გაიცვითა ქართული ბგერა.
სიმბოლიზმი („ცისფერი ყანწები“) უკანასკნელი დამთავრებული სტადიაა ქართული ლექსის გადაშენების და დეგენარაციის.
ჩვენ გავაცოცხლეთ ლექსში ქართული რასიული გზნება.
ჩვენ დავაყენეთ მთელი ლაბორატორია ქართული სიტყვის მძლავრი ფიზიოლოგიის აღსადგენათ (ჩაჩავა, ჩიქოვანი და სხ.)
პლაგიატურ მდგომარეობიდან ქართული შემოქმედება ჩვენ დავაბრუნეთ ეროვნულ ნიადაგზე. ამით აიხსნება, რომ მიუხედავათ ჩვენი გატაცებული მყოფადერობისა, აღმოჩნდა შემოქმედებითი ნათესავობა ჩვენი ფრონტისა ქართული პოეზიის კლასიკურ ეპოქებთან.
ეს ერთი შეხედვით საკვირველება და „კონტრავერზა“ სავსებით ბუნებრივი მოვლენაა და ამისათვის ჩვენ არ გვქონია არავითარი ტენდენცია და წინათგანზრახვა.
რასაკვირველია აქედან ოდნავაც არ გამომდინარეობს სწრაფვა შემოქმედების ნაციონალურ ფარგლებში ლოკალიზაციისაკენ
ჩვენ ვსცნობთ ხელოვნების იტერნაციონალურობას და უნივერსალობას.
რევოლიუციონურ ატმოსფერაში აღმოცენებულმა მიმდინარეობამ იმ თავითვე შეითვისა ბრძოლის რევოლიუციონური მეთოდები. აქედან აშენდა სხვათაშორის „საზოგადოებრივი აზრი“ ჩვენს შესახებ როგორც მარტო ყოფითი სენსაციაზე, მაგრამ
საკმარისი იყო სტამბა შეხებოდა ჩვენს ქმედით პრაქტიკას, ან ჩვენ რამდენჯერმე უშუალოთ დამდგარვიყავით ქართული აუდიტორიის წინაშე, რომ ჩვენი დეკლარატიული დიქტატურა ქართულ ლიტერატურაში ფაქტი გამხდარიყო.
ჩვენი ლიტერატურის ტრადიციულმა თაობამ დაჰკარგა ლიტერატურული რეზონანსი. ძველი შკოლების მხატვრული პროდუქციის რეზერვუარი საბოლოოთ დაშრა და მთელი მათი ეხლანდელი ავტორიტეტი ძველ დამსახურებათა ანგარიშზე სცოცხლობს სავსებით.
ჩვენ არ ვუარყოფთ „წარსულს წარსულში“ და არც წინააღმდეგი ვართ ვისიმე დამსახურება დაფასდეს.
ჰორიზონტზე ჩანს კიდევ დამწყები ლიტერატურული ახალგაზრდობა.
ისინი სავსებით ბუნებრივათ სუნთქვენ ჩვენ მიერ დაყენებულ ლიტერატურულ ატმოსფერით. ეს არის ფაქტი, არა ვისიმე შეხედულებიდან ან სურვილებიდან გამომდინარე, ეს არის კანონური აუცილებლობა, რადგან მეორე გზა თანამედროვე ქართულ ხელოვნებაში არ არსებობს და ამიტომ ამ ფაქტის აღნიშვნა სრულიადაც არ ამცირებს აღნიშნულ ახალგაზრდობას.
ამ რიგათ ლიტერატურის შინა ფენებში ბრძოლა დამთავრებულათ უნდა ჩაითვალოს მოწინააღმდეგე პოზიციები დაპყრობილია სავსებით და დადგა დრო, როდესაც მებრძოლ დეკლარაციების მაგიერ ჩვენ დადებით, შემოქმედებით საქმიანობაზე უნდა გადავიდეთ სავსებით, მაგრამ არის საჭიროება კიდევ ერთ, მეტად მნიშვნელოვანი და რთული გაბრძოლების.
მორიგი ფრონტი გაეხსნება აუდიტორიის კონსერვატიულ შეგნებას, იმ პედანტობას და მეშჩანობას, ჩვენი საზოგადოების დიდ ნაწილს რომ იპყრობს და ასაზრდოებს კონფლიქტს ჩვენსა და აუდიტორიას შორის.
მარქსის თქმაა: „ყველა მკვდარ თაობათა ტრადიციები კოშმარივით აწევს ცოცხალთა ტვინებს.“
და ამ კოშმარის აღმოფხვრა აუცილებელი პირობაა ყოველგვარი ნოვატრობისათვის.
იგივე მარქსი ამბობდა:
„მე-19 საუკ. სოციალურმა რევოლიუციამ (იგულისხმება მიმდინარე რევოლიუცია) მკვდრებს თავისი ნეშტების დამარხვა უნდა აიძულოსთ“ ან კიდევ იმავე რევოლიუციის შესახებ:
„იგი არც კი შეიძლება დაიწყოს სანამ აღმოფხვრილი არ იქნება წარსულის ყველა ცრუმორწმუნოება“

ჩვენში დიდი ხანია დაჩლუგებულია ლიტერატურული გემოვნება.
ამიტომ ჩვენ გვინდება შევქმნათ მხატვრული ფაქტის გაგებისა და დაფასების კულტურა.
ჩვენ გვიხდება ქმედითი პრაქტიკის პარალელურათ ვიძლეოდეთ მის თეორიულ ახსნას.
ჩვენ თვით გვიხდება პოპულიარიზაცია ჩვენი ნაბიჯების.
შეიძლება ამ არა სასურველ, მაგრამ აუცილებელ კომპრომისის ერთ-ერთი სახე იყოს ამ გაზეთის დაარსების ფაქტი და თვით ჩემი წერილების ეს სერიაც, რომელშიაც ჩვენ ვფიქრობთ გავარკვიოთ მთავარი ლიტერატურული მოსაზრებები, რომლებზედაც ემყარება ჩვენი ფრონტის ცრედო.
ამით ჩვენ მივსცემთ გასაღებს ახალ ლიტერატურულ ფაქტებში გარკვევისათვის.
შეიძლება ამით დასრულდეს გაუგებრობაზე აღმოცენებული ლაზღანდრობა ქართული პრესის მხრივ ჩვენს შესახებ.

გაზ. „დროული“ 1925 წ. №1